Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku

XIV Podlaski Festiwal Nauki i Sztuki

W ramach tegorocznej edycji festiwalu, 18 maja, na Wydziale Historyczno-Socjologicznym odbędą się warsztaty, wykłady, spotkania, pokazy i dyskusje poświęcone zagadnieniom pamięci zbiorowych i konfliktu wokół działań Romualda Rajsa "Burego" na Podlasiu. Zaprezentowana zostanie m.in. dokumentacja spektakli "Metoda ustawień narodowych". Zapraszamy!

Szczegółowy program - poniżej.

18 maja 2016 (środa)
Wydział Historyczno-Socjologiczny / pl. Uniwersytecki 1

Warsztaty historii mówionej / dr Maciej Białous
godz. 15.30 – 17.00 / sala 108a
W największym skrócie, historia mówiona polega na nagrywaniu oraz interpretowaniu relacji świadków bądź uczestników wydarzeń historycznych. Jest coraz popularniejszym, nieocenionym sposobem na zachowanie wiedzy i wspomnień doświadczonych ludzi bez względu na wiek, wykształcenie czy pochodzenie. Badania z kręgu historii mówionej nie skupiają się wyłącznie na wielkich historycznych wydarzeniach i znanych postaciach, w centrum zainteresowania stawiając zwykłego człowieka i jego punkt widzenia. Warsztaty mają na celu przygotowanie uczestników do zbierania historii mówionych, przede wszystkim relacji związanych z powojenną przeszłością Białegostoku.
Zapisy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. (liczba miejsc ograniczona, decyduje kolejność zgłoszeń).

Wykład: Było – nie minęło: konflikt pamięci w tzw. sprawie furmanów / prof. Edmund Dmitrów
godz. 17.00 – 17.30 / sala 108a
Dokonane w 1946 r. przez oddział Pogotowia Akcji Specjalnej Narodowego Zjednoczenia Wojskowego zabójstwo niespełna osiemdziesięciu mężczyzn, kobiet i dzieci, mieszkańców białoruskich wsi w powiecie Bielsk Podlaski, określane później jako „sprawa furmanów”, stało się początkiem przewlekłego, nie rozwiązanego do dziś konfliktu pamięci. Celem wykładu jest ukazanie historii i obecnego stanu tego konfliktu.

Metoda ustawień narodowych – pokaz dokumentacji spektaklu
godz. 16.00 – 20.00 / sala 108 / projekcja zapętlona (jedna projekcja– ok. 60 min.)
Socjologowie opisują strukturę społeczną jako układ powiązań między pozycjami społecznymi, miejscami, jakie zajmujemy w przestrzeni społecznej, a nie między poszczególnymi jednostkami. Jeśli tak spojrzymy na świat społeczny, wyobraźnia nieodzownie podsunie mam pomysł, by zająć miejsce kogoś innego.
„Metoda ustawień narodowych” (reż. Michał Stankiewicz) to performatywna gra, która przenosi uczestników do 1946 r., kiedy dowodzony przez Romualda Rajsa „Burego” oddział Narodowego Zjednoczenia Wojskowego dokonuje pacyfikacji białoruskich wsi na Podlasiu. Każdy z uczestników otrzymuje zestaw słuchawkowy, przez który komunikuje się z nimi Prowadzący. Scenariusz gry jest jednak zaledwie szkicem. Instrukcje Prowadzącego mieszają się tu z wiedzą, doświadczeniem i wyobraźnią uczestników, a abstrakcyjny układ pozycji przeistacza się w gęstą sieć osobistych relacji, intencji i wyborów.
Pokaz obejmuje dokumentację spektakli, które zrealizowane zostały w czerwcu 2015 r. w ramach 30. Dni Sztuki Współczesnej w Białymstoku.

Między pamięcią a historią – spotkanie autorskie z Anną Moroz
godz. 17.30 – 18.00 / sala 108a
Spotkanie z Anną Moroz, absolwentką socjologii na UwB, autorką książki „Konflikt pamięci zbiorowych Polaków i Białorusinów na przykładzie postaci Romualda Rajsa «Burego»”.
O książce: Choć Polska obecnie jest państwem nieomal jednolitym pod względem narodowym i wyznaniowym, Podlasie ze swoją przeszłością można uznać za lokalne centrum wielokulturowości. Obok siebie żyli tu od stuleci muzułmanie, prawosławni, starowiercy, katolicy i żydzi. Każda z tych zbiorowości inaczej rozumie swoje trwanie na tym terenie, różnie ocenia swoje relacje z innymi, te same zdarzenia dla jednych mają wielkie znaczenie, drudzy starają się wymazać je z pamięci. W relacjach poszczególnych grup występują inni bohaterowie i inni zdrajcy, ta sama osoba może być i jednym, i drugim, w zależności od narracji. Praca przedstawia postać Romualda Rajsa „Burego”, która dzieli Polaków i Białorusinów niemal od siedemdziesięciu lat. Konflikt dotyczy jego działalności w podziemiu zbrojnym, kiedy dowodzony przez niego oddział dopuścił się pacyfikacji kilku wsi białoruskich oraz rozstrzelania furmanów. Ma on charakter symboliczny, jego istotą jest spór o to, czyja pamięć jest „prawdziwa”, „jedyna” i „słuszna”, bo przecież „pamięć żąda rozstrzygnięć: zdrajca czy bohater, łotr czy święty, prawda czy kłamstwo, dobro czy zło”.

Bohater – pokaz filmu (reż. Agnieszka Arnold)
godz. 18.00 – 19.00 / sala 108a
Film Agnieszki Arnold z 2002 r. przybliża postać i działania Romualda Rajsa, pseudonim „Bury”, który jako kapitan w strukturach Narodowego Zjednoczenia Wojskowego odpowiada za pacyfikację kilku białoruskich wsi na Podlasiu zimą 1946 r. W filmie wypowiadają się między innymi byli towarzysze broni „Burego” oraz mieszkańcy spacyfikowanych przez jego oddział miejscowości.
Agnieszka Arnold o filmie: „Zrobiłam ten film dla mojego ojca. Był żołnierzem AK i do 1956 roku siedział w więzieniu. Nie miał nic wspólnego z NSZ, NOW, ani z „Burym”, a po 1990 roku wepchnięto to wszystko do jednego worka. A skąd ta zbrodniczość? Rajs jest dla mnie postacią tragiczną. To nieszczęsny człowiek, którego strach doprowadził do sadyzmu. [...] Chciałam spowodować refleksję, czym jest wojna partyzancka. Ona zawsze niesie w sobie element przemocy, szantażu i odwetu na ludności cywilnej i tak jest do dzisiaj. Niesie niesłychaną krzywdę i okrucieństwo wobec ludności. To tragedia, kiedy postępowanie Rajsa się ideologizuje, czyni z niego wzorzec bohatera narodowego, nie zwracając uwagi na ludność cywilną i jej pamięć” (za: J. Doroszkiewicz, „Kurier Poranny”, 11.06.2009).

(Nie) mój bohater – otwarta dyskusja
godz. 19.00 – 20.00 / sala 108a
Siedemdziesiąt lat dzieli nas od wydarzeń z 1946 r., kiedy dowodzony przez Romualda Rajsa „Burego” oddział Narodowego Zjednoczenia Wojskowego dokonał pacyfikacji wsi Zaleszany, Puchały Stare, Zanie, Szpaki. W ustaleniach końcowych śledztwa przeprowadzonego przez Instytut Pamięci Narodowej działania te zostały uznane za zbrodnię ludobójstwa. Kontrowersje wokół postaci Romualda Rajsa wiążą się między innymi z faktem jego rehabilitacji jako żołnierza Armii Krajowej w 1995 r., a przede wszystkim z zaostrzającym się w ostatnim czasie społecznym konfliktem, toczącym się równolegle w przestrzeni realnej i wirtualnej, wokół bohaterstwa „Burego” i pamięci ofiar tzw. rajdu Burego. Czyim bohaterem jest dziś „Bury”? Jak uzgodnić pamięć bohaterstwa „żołnierzy wyklętych” i aktów przemocy, jakich niektórzy z nich się dopuszczali? Czy pamięci skonfliktowanych wspólnot narodowych – polskiej i białoruskiej – da się pogodzić? Czy nauka i sztuka mogą pomóc sobie nawzajem w opisywaniu i detabuizowaniu trudnych tematów? Jak uczyć, że postacie i wydarzenia historyczne nie są czarno-białe? Na te i inne pytania poszukamy odpowiedzi podczas otwartego spotkania dyskusyjnego z udziałem historyków, socjologów, dziennikarzy, edukatorów, artystów, między innymi prof. Edmunda Dmitrówa (historyka, badacza tzw. sprawy furmanów), dr Macieja Białousa (socjologa, znawcy filmu historycznego), Anny Moroz (autorki książki „Konflikt pamięci zbiorowych Polaków i Białorusinów na przykładzie postaci Romualda Rajsa «Burego»”), Michała Stankiewicza (pomysłodawcy, autora scenariusza i reżysera partycypacyjnego spektaklu „Metoda ustawień narodowych”). Rozmowę poprowadzi dr Katarzyna Niziołek (socjolog, animatorka projektów edukacyjnych i kulturalnych, badaczka sztuki zaangażowanej społecznie).